Busexploitanten of pachters zijn privé-ondernemingen die voor een vervoermaatschappij busdiensten uitbaat. Het inzetten van zulke exploitanten bestaat in België al vrij lang. Reeds van in de vroege jaren 20 waren er privé-ondernemingen die busdiensten organiseerden. In 1924 werden de eerste vergunningen afgeleverd. Deze ondernemingen boden een alternatief voor de trams van de Nationale Maatschappij van Buurtspoorwegen (NMVB). Bussen waren immers sneller en comfortabeler dan de stoomtram.
In 1928 werd de Unie van Autocareigenaars van België opgericht die de belangen van de uitbaters van autobuslijnen en touringcars verdedigde. Deze organisatie was de voorloper van de huidige Federatie van Belgische Autobus- en Autocarondernemers (FBAA).
De NMVB had al voor de Tweede Wereldoorlog exploitanten in dienst.
Daarnaast werden alle busdiensten van de Nationale Maatschappij van Belgische Spoorwegen (NMBS) uitgebaat door privé-ondernemingen. Het beheer van deze groene NMBS-bussen werd in 1977 overgenomen door de NMVB.
Bij de regionalisering in 1991 van het stads- en streekvervoer werd de NMVB opgesplitst in twee maatschappijen. De exploitanten kwamen zo bij de Vlaamse Vervoersmaatschappij (VVM/De Lijn) of bij de Société Régionale Wallonne du Transport (SRWT/TEC) terecht.
De exploitant is een onderaannemer van de vervoermaatschappij. Hij voert de busdiensten uit voor een vaste prijs en heeft geen opbrengstverantwoordelijkheid. De exploitant is eigenaar van de bus en heeft de buschauffeur in dienst. Het personeel draagt echter het uniform van de vervoermaatschappij en ook de bussen zijn getooid met de kleuren van De Lijn of TEC. Bussen van exploitanten zijn te herkennen aan een zescijferig wagennummer, waarbij de eerste vier cijfers staan voor het contractnummer. Naam en adres van de exploitant vind je op de achterkant van de bus.
Steeds meer exploitanten vormen een groep. In sommige gevallen neemt een bedrijf meerdere exploitanten over. Andere exploitanten blijven zelfstandig en gaan samenwerken in de vorm van een coöperatie.